Türkiye'deki gıda üzerindeki fahiş artışları fakir fukaranın belini büktü. Fiyat artışları hiç bir esnafa yansımadı, haliyle esnaf, gerek Cafeler, lokantalar, yani aklınıza ne geliyorsa; esnaf her kalemde fiyat artışlarına gittiler ve olan tüketici vatandaşlara oldu. Yani kısacası, olan gariban ve yoksul vatandaşlarımıza oluyor değil mi? Hal yasası 2019 yılında gündeme gelmişti, fakat her ne hikmetse bir türlü yasalaşmadı. Hal kapsamında eğer güzel ve nitelikli düzenlemeler yapılırsa, ülkenin hal kapsamında büyük kazanımları olacağı muhakkaktır. Türkiye’de ekonomik krizin derinleşmesiyle birlikte temel gıda ürünlerinin fiyatlarında da vatandaşın bütçesini zorlayan artışlar yaşanıyor.
Pazarlarda, marketlerde gıda ürünlerini almak zorlaşırken, hükümet çareyi daha önce Meclis’ten çektiği yasada arıyor.
Başkan Recep Tayyip Erdoğan, Afrika ziyareti dönüşünde, gazetecilere yaptığı açıklamada, tüketicileri korumak amacıyla çalıştıkları düzenlemeler olduğunu belirterek “Hal kanunu ile ilgili bir taslağımız var ama arzu ettiğimiz neticeyi alabilmek için sıralı bazı adımların gerçekleşmesi gerekiyor” dedi.
Başakan Erdoğan, taslağın detayıyla ilgili açıklamalarında ise;
“Halleri tam anlamıyla kayıt altına almak istiyoruz. Çıkacak olan düzenlemeyle hem hal içerisindeki yönetimin regüle edilmesini ve hem de üreticilerin hale girmesini sağlayacağız. Yani belli bir kotada üretici birliklerine bir kontenjan vereceğiz ve onların hallere girmesini sağlayacağız ki, fiyatların dengelenmesinde bir rol oynayabilsinler. Tabii taslağımız var ama bu düzenlemeleri yapıp akabinde onu geçireceğiz. Bir sıralaması ve bir mantığı var kendi içerisinde"
2019 yılında gündeme alınan hal Yasası, ülkenin gündemine ilk kez gelmiyor ve 2019 yılında da temel gıda ürünlerinin fiyatlarının artmasıyla bazı depolara baskınlar düzenlenmiş, şehirlerde tanzim satış merkezleri kurulmuştu. Tanzim satışlarda oluşan kuyrukların ardından dönemin Ticaret Bakanlığı, Hal Yasası'nın devreye alınması ile tarım fiyatlarında düşüşlerin belirgin hale geleceğini ifade ederken şirketlerin yakın incelemeye alındığını gerek gramajlarla oynayanlar gerekse fahiş fiyat artışı yapanları takip ettiklerini siz aziz okuyucularıma aktarmıştım.
Hal Yasası tasarısı gelen tepkilerin ardından Meclis’ten çekildi, başkan Erdoğan'ın talimatıyla tekrar gündemde!
Peki, üreticiler bir araya gelip şirket kurabilecekler mi?
Tasarıda şirketin kurulma şartları da yer alıyor. Deniliyor ki; “Şirketin kuruluşunda, beş milyon liradan az olmamak üzere Bakanlıkça belirlenen tutarda ödenmiş sermayeye sahip olunması ile yönetmelikte gösterilen belgelerin ibraz edilmesi koşulları da aranır”
Üreticiler bu parayı ve henüz ne oldukları belli olmayan belgeleri toplayabilirse hal için şirket kurabilecekler!
Tasarıya göre meyve ve sebzelerin takibi için bir sistem kurulacak ve satıcılar ellerindeki bütün malı internet üzerinden bu sisteme işleyecek gibi gözükmektedir. Sisteme işlenmemiş ürün satanlara cezai yaptırım uygulanacak ve kurulacak sistemle birlikte ülkedeki bütün gıda depolarının miktarı internet üzerinden sisteme aktarılmış olacak.
Haller dışında satış yapılabilir mi? Sanayici ve ihracatçıysanız tabi ki. Ama;
“Sanayi üretiminde kullanılmayan ya da ihraç edilmeyen sebze ve meyvelerin satışı, sanayiciler ve ihracatçılar tarafından toptancı hali dışında da yapılabilir”
Peki, diyelim ki haller kuruldu. Siz de tüccar olarak halden bir dükkan kiraladınız. Hal yönetimi cironuzdan pay kesebilecek! “Toptancı hali işletmecisine, toptancı hallerinde faaliyet gösterenlerin ciroları üzerinden yüzde biri geçmemek üzere Bakanlıkça tasarıda pay alınabilir." Halin giderleri için alındığını düşündüyseniz yanılıyorsunuz. Aynı maddede, haldeki elektrik kullanımı, depolama, ambalajlama, lojistik, su, ısınma, bakım-onarım, güvenlik, temizlik gibi giderlerin ortaklaşa ödeneceği de yazıyor. Haldeki hizmetlerin parasını zaten ödeyeceksiniz, kiranızı da vereceksiniz üstüne cironuzdan da pay alacaklarıda muhakkaktır.
Ticaret Bakanlığı’nın izin verdiği şirketlerce kurulacak olan hallerde neler satılacak peki? Tasarının gerekçesinde neler var bakalım.
“Sebze ve meyvelerin yanı sıra et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri, su ürünleri ve kesme çiçek de dahil edilmiştir. Diğer gıda ve tarımsal ürünleri de arz ve talep derinliğine göre; Bakanlıkça belirleme yapılması durumunda Kanun kapsamına alınabilmesine imkan sağlanmıştır”
Hallerde yaşanabilecek sıkıntıları gidermek için Hal Hakem Heyeti’nin etkin şekilde kullanılması planlanıyor. Tasarıda heyetin üyelik yapısının sadeleştirilmesinden ve üyelere ödenecek olan “huzur hakkı” parasının arttırılmasından bahsediliyor! Aynı zaman hakem heyetinde bulunan Ziraat Mühendisleri de heyetten çıkarılacak gibi gözükmektedir.
Sevgi ve Saygılarımla
Araştırmacı Gazeteci Yazar
Vehbi Korkutata
